Chisapani Hike with Book Lovers

अघिल्लो शनिबार र आइतबार लेखक पाठकको समूहमा मिसिएर चिसापानी-नगरकोट ट्रेकिङ्मा गइयो । बिहान १० बजेसम्ममा चाबेलमा भेला भएर सुन्दरीजलको गाडी चढियो । किशोर पहाडी, सगुना शाह, अजित बराल, विपिन घिमिरे, निरन्जन सिंखडा, चन्द्रशेखर खड्का, सुबिन  भट्टराई, अनुपम पोख्रेल, रिजन पोख्रेल, सेवा भट्टराई, ऋचा भट्टराई, शंकर रिजाल, सौगात कार्की र म उक्त समूहका सदस्य थियौं । हाइकिङको आइडिया अनुपम पोख्रेल याण्ड कम्पनीको थियो । एक अर्कालाई झन् नजिकबाट चिन्ने उद्देश्यले यो कार्यक्रम आयोजना गरिएको थियो ।

सुन्दरीजलसम्म साहित्य, फिल्म, समालोचना लगायतका बिषयमा अनेक कुराकानी गर्दै गैयो । सुन्दरीजल पुगेपछि एउटा होटेलमा छिरेर चियापान गर्ने योजना बन्यो र चियापानसँगै औपचारिक परिचय आदानप्रदान गरियो एक आपसमा । फेस्बुकको "बुकाहोलिक्स्" समूहकी जननी सगुना दीलाई किशोर पहाडी दाइले खादा ओडाएर सम्मान गर्नुभयो तालीका भव्य गडगडाहटसँगै । सगुना दीले खोलेको यो फेस्बुके समूह विद्वत् भेलाको राम्रो थलो बन्न पुगेको छ आजकल ।

सम्मान तथा चियापानपश्चात् हाम्रो टोली सुन्दरीजलबाट माथि उक्लियो, दुई किलो जेरीका साथ । समूह ससाना उपसमूहमा विभक्त भयो र गफका सिलसिला जम्न लागे हिँडाइसँगै । अल्लि माथि पुगेपछि हाम्रो बाटो शिवपुरी राष्ट्रिय निकुंज हुँदै जाने हुनाले गेटमा टिकट काट्न पर्ने रहेछ, सो काटियो । अलिबार हिँडेपछि एउटा विश्रामस्थल आयो । त्यहीँ बसेर जेरीमाथि धावा बोलियो । पानी पिएर बाटो तताइयो त्यसपछि । हिँड्दै गैयो ससानो समूहमा सबैजना । गफ चलेकै छन् । उकालोमा शरीरलाई परिश्रम पर्ने, तेर्सो बाटो आएपछि दौडिन मन लाग्ने । अनि पहाडका घना जंगलको हरियाली कति राम्रो ? शीतल पवनस्पर्शले ताजगी ल्यायो तनमनमा । प्रकृति कति सुन्दर छिन् ? अलिक उकालो चढेपछि फेरि विश्राम गर्नलाई एउटा होटेलमा बसियो । अजित दाइ र अनुपम फेनी खान थाले, अरु चाहिँ सादा पानी र चाउचाउमा रमाउन थाले । किशोर दाइले अलि गाह्रो अनुभव हुन थालेको कुरा पो गर्नुभो । प्रेसरले सतायो भन्नुभो । केहीबेरको मन्थनपश्चात् दाइलाई माथि जाँदा गाह्रो हुन्छ, फर्किनु नै उत्तम होला भन्ने निष्कर्ष निस्क्यो र दाइ फर्किनुभो । अरु भने अगाडि बढ्न थाल्यौं ।

हिँडेका छौं हामी चिसापानीका लागि उकाली, ओराली, तेर्सो, सोझो बाटो पच्छ्याउँदै । समूह ससाना छन् । बेस्सरी हिँड्नसक्ने अगाडि दौडिएका छन् । बीचको समूहमा अरुसँग म छु । अन्त्यमा छन् केही अन्य । वन्य वातावरण मनोरम छ । गाउँका ससाना घर हेर्दै बढ्दैछौं हामी । बाटामा फोटो खिच्ने क्रम पनि जारी नै छ । नयाँ पढेका किताब, फलानो लेखकको प्रतिभा आदि विषयमा चर्चा परिचर्चा हुँदैछ अनवरत । बोल्दै हिँड्दा थकाइ लागेको हो धेरै ? तैपनि बोल्न के छोडिन्थ्यो ? जंगली जनावर वा पक्षीको दर्शन पनि पाइएन । केही सहयात्रीले चाहिँ "हरिण देख्यौं" भनेर ईर्ष्यालु बनाए पछि । एउटा विश्रामस्थलमा बसेर बाँकी जेरी खाउँ न त भनेको अनुपमले झोलै कता छोडेछ । हत्तेरिका ! खैर, आफूले बोकेको अन्य खानेकुरा बाँडीचुडी गरे साथीहरूले । एवं रीतले साँझको ५ बजेतिर चिसापानी पुगियो र निर्धारित होटेलमा बसियो ।             

ए लीला, लास्टै जाडो पो रहेछ त चिसापानी ! २१६५ मिटरको हाइटमा के जाडो नहोस् त ? "ल अब राति मोज गर्ने," केटाहरू तात्तिन थाले । बोकेर हिँडेका रहेछन् वाइन आदि । एउटा कोठामा सामान थन्काएर होटेलबाहिरको खुल्ला ठाउँमा दाउरा बाल्न लगाएर हुर्हुर आगो ताप्दै मापसे गर्न थाले साथीहरू । नगर्ने हामी अल्पमतमा भएका चाहिँ रेडबुल सुर्क्याउन थाल्यौं । कुरा काट्न थाल्यौं मन नपरेको मान्छेको । ऋचा आफूले गरेका गल्तीलाई अभिनयमा ढाल्न थालिन् । रमाइलो भयो । शंकरले गोजीमा लाइटर बोकेको रहेछ, दाउराको आगोको रापले गोजीभित्रै पड्केछ । हताहती केही भएन धन्य ! ८ बजेतिर दाउरा पनि पच्यो अनि होटेलमा गएर खाना खाइयो । खाना मीठै थियो ।  त्यसपछि एउटा ठूलो कोठामा सबैजना बसेर गफ गर्ने सल्लाह भयो । बसेर थालियो गफ गर्न । अनुपम र अजित दाइले अल्लिअल्लि गरेर बबाल मापसे गरे होटेलबाट मगाएर । अनुपम त मात चढ्दै गएपछि उन्मुक्त वार्ता गर्न लाग्यो । "एफ् वर्ड", "बीप बीप" गर्दै के के भन्छ के के । लास्टै गफाडी नि ! १२:३० सम्म गफ गर्या छौं गर्या छौं । र्याडिकल फेमिनिस्टलाई खूब उडाए केटाहरूले । साह्रै भयो भनेर उठियो अनि सुत्नलाई आआफ्नो कोठामा लागियो पछि त । अजित दाइ र म एउटा कोठामा दुईटा अलग अलग सिङ्गल बेडमा सुत्यौं । मलाई खाट चेन्ज गरेछि निद्रा नलाग्ने एक त, त्यसमाथि अजित दाइ राति बाघ घुरेझैँ घुर्दा रैछन् । के सुत्न सकिन्थ्यो ? यता र उता फर्कदैँ हल्का मात्र सुतेर ६ बजे त उठिहालेँ । आफ्नो कोठामा सगुना दी चाहिँ रातभरि भूतले सिरक चलाएर सुत्नै दिएन पो भन्दै हुनुहुन्थ्यो पछि । कस्तो जाँगरिलो भूत परेछ त ?

भोलिपल्ट बिहान दाँत माझ्न पानी खोलेको त आच्छु के साह्रो चिसो पानी ! सिरिङ्गै बनायो । अनि सफा भएर बाहिर निस्केको त गजबको दृश्य देखियो नि ! सूर्योदय भयो अनि सूर्यकिरणको लालिमाले लाङ्टाङ हिमालको पूरै रेन्जलाई टलक्क टल्कायो । आहा, कति राम्रो ! म त मुग्ध भएर प्राकृतिक सौन्दर्यको अवलोकनमा व्यस्त भएँ । थुक्क, क्यामरा बोक्न किन अल्छी गरेँछु नि भन्ने लाग्यो । ह्या, के भो त ? आँखैको क्यामराले त्यो स्वर्गीय दृश्यलाई स्मृतिपटलमा सुरक्षित राखेँ । आनन्द आयो । यही दृश्य हेर्न त यस्तो दु:ख गरेर आउँछन् मानिस  यहाँ । नेपाल देश प्रकृतिका लागि त धनी छ जे होस् । दृश्यावलोकनपश्चात् होटेलमा फर्केर ब्ल्याक कफी खाइयो । दुईतीन कपै पिइयो नि त्यस्तो जाडोमा । सबैजना उठिसकेका थिए त्यसबेलासम्म । पछि टिबेटन ब्रेडमा टम्याटो सस हालेर ब्रेकफास्ट गरियो । अरुले भने ब्रेडसँग अम्लेट खाए । अनि ९ बजेतिर लागियो नगरकोटतिर । बाटोभरि हिमालयन रेन्जको मनोहारी दृश्यमा रमाउँदै बढेका छौं हामी ससाना समूहमा ।                  

हिँड्दैछौं । बाटोमा एउटा ससानो पोखरी आयो । बस्यौं त्यतै एकछिन । घामले रनक्क बनायो जिउलाई ।  केही साथी फोटो खिच्दै पोखरीका छेउ छेउ डुल्न थाले । केही समयपछि फेरि बाटो लागियो । उही ससाना समूहमा गफ गर्दै हिँड्दै । भोक लाग्यो भने बोकेका कुरा खाँदै, तुम्लेटबाट पानी पिउँदै । शरीर पूरै गाह्रोको अनुभव गर्न थाल्यो अब चाहिँ । रातिको अनिदोँ, त्यसमाथि दीर्घशंका गर्ने जाँगर नचलेको जाडोका कारण ।  शरीरले पूरै विद्रोह गर्न थाल्यो मेरो । तैपनि घिच्याएँ यसलाई जेनतेन । लप्सेफेदी भन्ने ठाउँमा आएपछि रमाइलो ओरालो रैछ, झर्न मजा आयो । अनि त्यतैको एउटा होटेलमा खाना बनाउन लगाइयो । भोकको अनुभव पनि नभाको मलाई त पेट दुखेर । चन्द्रशेखरजी चाहिँ लौन भोक लाग्यो भन्याछन् बिचरा । पाक्दैन छिट्टो ! रहँदा बस्दा सेवाले हात हेर्ने काम गरिन् सबैको । धेरैको मिलाइन् । समय कट्यो अलिकति भएनि । बल्ल बल्ल भात आयो । गमागम खाइयो । मीठै थियो । लगभग अढाइ घन्टा बसिएछ त्यहाँ । चार बज्यो त्यहाँबाट निस्कदा ।

अब त एक घन्टा हिँडेपछि गाडी चढ्ने ठाउँ आइहाल्छ नि । ह्या, नगरकोट नजाने अब । जहरसिंह पौवाबाट गाडी चढेर काठमाडौं जाने । सबैको यही सल्लाह भयो ।  चन्द्रशेखरजी र म दौडियौं अगाडि । अरु पछि पछि आइरहेछन् । धुलौटे बाटोमा चितुवाको पंजाछाप देखियो । त्यतिबेलै कुनै जनावरले आवाज निकाल्यो । सातो गयो । तर केही हैन रहेछ । ल, जहरसिंह पौवा आयो । गाडी नि पाइयो । जोरपाटीसम्म आउने रहेछ । चियापान गरेर सबैजना चढियो त्यसैमा । जोरपाटीमा ओर्लिएपछि मैले त बानेश्वर जाने माइक्रो भेटिहालेँ । अरुले पनि गाडी भेटे क्यारे । हाम्रो रमाइलो यात्रा यसरी पूर्ण भयो । अब फेरि पनि यस्ता यात्रामा निस्कने योजना छ । 

Life of Pi: A Visually Sumptuous Film

अंग्रेजी फिल्म "लाइफ अफ पाइ" नहेरी चित्तै  बुझेन । आङ ली मेरा प्रिय निर्देशक हुन् । अनि यो फिल्मको मूल स्रोतका रूपमा रहेको यान मार्टेलको उपन्यास पनि पहिले नै पढेको र मन पराएको हुँ मैले । ३डि चस्मा लगाएर फिल्म हेर्न मन लाग्दैन मलाई तर यो फिल्म चस्मा लगाएरै हेर्न लायकको रहेछ । भारतको पोन्डिचेरीको चिडियाखाना संचालकको कान्छो छोरो पाइ पटेलले प्रशान्त महासागरमा एउटा बंगाली बाघसँग २२७ दिन बिताएको रोमांचकारी कथा छ यो फिल्ममा ।  आफ्ना चिडियाखानाका जनावरसहित भारतबाट क्यानाडातर्फ बसाइ सर्न लागेका पाइका परिवार जापानी जहाजमा चढेर त्यता जाँदा फिलिपिन्सनेरको मारियाना ट्रेन्चमा जहाज दुर्घटना हुन्छ र पाइ अनि बाघबाहेकका सबै प्राणी मर्छन् । त्यसपछि पाइले एउटा लाइफबोटमा बसेर आफ्नो दिमाग लगाएर बाघलाई साथी बनाउँछ र मेक्सिकोमा जीवित पुग्छ । तर के यो अपत्यारिलो कथा सत्य हो त ? पाइ ठूलो भएपछि एउटा लेखकलाई आफ्नो कथा सुनाउँछ र त्यसको दुईवटा भर्जन दिन्छ । कुन कथा पत्याउने भनी  फिल्मले दर्शकलाई नै निर्णय गर्न लगाउँछ । कथा साधारणखाले छ तर यसभित्र लुकेको दार्शनिक अर्थ गहन छ । भगवान् को अस्तित्व छ र उनले मानिसलाई दिशानिर्देश गर्छन् भन्ने सन्देश फिल्मले दिन्छ । धर्म फरक भएपनि तिनका विचार समान हुन्छन् पनि भन्छ फिल्मले । एउटा भनाइ छ नि, "जाको राखे साइँया, मार सके न कोय", अर्थात् जसलाई भगवान् ले बचाउन चाहन्छन्, त्यसलाई कसैले नि मार्न सक्दैन । त्यसैगरी फिल्ममा पनि पाइलाई जसरी भए पनि जोगाएका छन् प्रभुले । पाइ ईश्वरप्रति कृतज्ञ पनि छ यसैकारण । आस्था, सहअस्तित्व, सहनशीलता, धैर्य र मोहरहितता जस्ता महान् सत्यलाई फिल्मको कथाले निहितार्थ बनाएको छ । अनि फिल्म कलापूर्ण छ । यति सुन्दर सिनेमाटोग्राफी भएको फिल्म बिरलै बन्छन् । फिल्मको सुरुवाती सटमा जनावरहरू वन्य वातावरणमा रमाइरहेको देखाइएको छ जसले जेनको आभास दिन्छ । समुद्रका लहर, सुन्दर माछा टलक्क टल्केका, आकाशमा टिमटिम गर्ने चम्किला तारा, समुद्रलाई चुम्न तम्तयार बादलुका टुक्रा सबै मिलेको  मनोहारी दृश्य सजिएका छन् फिल्मभरि । ३डि प्रविधिको उपयुक्त  प्रयोग गरेका छन् निर्देशक आङ लीले । समुद्रको पानीलाई आँखाको लेभलको ठीक बीचमा राखेर खिचेकाले गर्दा दर्शक आफैँ पाइसँगै पानीमा चोपलिएको अनुभव गर्छन् । ३डिको विशेषता नै दर्शकलाई वास्तविक अनुभवको सामीप्यको आभास दिनु न हो जुन यो फिल्ममा भएको छ । समुद्रका लहरले लाइफबोट हल्लाएका र पाइले बाच्नका लागि संघर्ष गरेका  दृश्यमा पनि दर्शकले स्वानुभूतिको रोमांच पाउँछन् ।   दिउँसो मिरक्याट नामक जनावरले युक्त खाने तरुलको जंगल राति खतरनाक अम्लीय पदार्थ बन्ने टापुलाई लंग सटमा खिच्दा शेषशायी भगवान् विष्णु ब्रह्माण्डीय जलमा शयन गरेको अनुभूति हुन्छ जसको तारिफ गरेरै थाकिन्न । फिल्म असाध्यै राम्रो बनेको छ, हेर्न नछुटाउनुहोला । हलमा गएर चस्मा लगाएरै हेर्नुस् भन्छु म त ।     

Sharada Sharma's "Taap"

शारदा शर्माको उपन्यास “ताप” पढिसिध्याएँ । नेपालीमा दार्शनिक उपन्यास कमै लेखिएका छन् र भएका पनि उल्लेखनीय छैनन् तर यो उपन्यासले त्यो रिक्ततालाई पूर्ण गर्ने जमर्को गरेको छ । यसमा धेरै कथावाचकले आफ्ना जीवन अनुभव, विशेषगरी आध्यात्मिक तापले दिएका अनुभव, को बेलीविस्तार लगाएका छन् । भैरवनाथ गणमा सेनाद्वारा अकारण यातना दिइएकी सुजाता; राणाशाही परिवारका कुरूपता, वर्गीय भिन्नता भएका श्रीमान्सँगको सम्बन्ध टुट

ेबाट तथा छोरीको कोपभाजन हुनुपरेर व्यथित चन्द्रिका (सुजाताकी आमा); सेनाको अत्याचारका कारण माओवादी भएको मुक्ति; चन्द्रिकाको साथी यमन; कैवल्य आश्रमका गुरु तथा उनकी पत्नीलगायतका कथावाचकले उपन्यासका घटनाक्रमलाई अघि बढाएका छन् । उपन्यासको बढी भाग चाहिँ चन्द्रिकाले ओगटेकी छिन् । बौद्ध धर्मका अनेकौं आयाम, बाउल सम्प्रदायका आध्यात्मिक अभ्यासका बारेमा उपन्यासमा चर्चा भएको छ । चन्द्रिका र सुजाता दुवै विद्रोही प्रकृतिका नारीवादी चेतनाका महिला हुन्छन् जसको टक्कर भौतिक र आध्यात्मिक क्षेत्र दुवैतिरमा पुरुषसँग पर्छ । उनीहरूका तीखा र जायज प्रश्नको उत्तर दिन धर्मगुरुहरू असमर्थ हुन्छन् । उनीहरूले खोजेको उत्तर तन्त्रले मात्र दिनसक्छ जस्तो लाग्छ मलाई त । जे होस्, उनीहरूका दार्शनिक उद्गारले उपन्यास गरिमामय बनेको छ । जीवन भोगाइका यथार्थमा समेत दार्शनिकता हुन्छ जसलाई यी पात्रमार्फत उपन्यासकारले बयान गरेकी छिन् । उपन्यासको भाषामा ओज छ र शैली पनि ठीकै छ । तर केही घटनाक्रमको तारतम्य नमिलेको जस्तो लाग्छ । कतिपय ठाउँमा भाषिक अशुद्धता र मुद्राराक्षस भेटिन्छन् । तीनवटा तापमा आधिदैविक, आधिभौतिक र आध्यात्मिक ताप हुनुपर्नेमा “आदि” प्रयोग गरिएको छ जसले अनर्थ गर्छ । भाषा सम्पादकले अलि मेहनत गरेजस्तो लागेन । अनि विषय सम्पादकको अभाव टड्कारो देखिन्छ । मुक्ति भन्ने पात्र त्यति दह्रो लागेन र उसको अन्त्य पनि मन परेन । भैरवनाथ गणमा सुजाताले आफ्नो नाम ढाँटेको कन्भिन्सिङ लागेन । तर पात्र स्थापना गर्न चाहिँ शर्मा माहिर रहिछन् । जस्तोसुकै सानो पात्रको पनि मसिनो वर्णन गरेकी छिन् उनले । बाह्य प्रकृति तथा मानवनिर्मित वस्तुका सार्थ पात्रको मनोदशालाई कवित्वपूर्ण वर्णन गर्नसक्ने शर्माको कलाको तारिफ गर्नैपर्छ । संवाद भने बोझिल छन् कतै, कतै यथार्थपरक पनि छन् । पुरुषको परुष मनोवृत्तिलाई सफलतापूर्वक देखाइएको छ । उपन्यासमा नारीवादी स्वर मुखर छ । उपन्यास केही कमीकमजोरीका बाबजुद सशक्त छ । एकचाटि पढ्नैपर्ने खालको छ । तर अलि बौद्धिक हुनाले जोकसैले मन नपराउन सक्छन् । (“सकस” र यो उपन्यास सँगसँगैजसो निस्केका र तिनका विषय तथा शैलीमा पनि समानता रहेको जस्तो लाग्यो । द्वन्द्वका केही प्रतिनिधिमूलक घटनामध्येको भैरवनाथ गण अध्यायलाई दुवै उपन्यासमा महत्व दिइएको छ ।)

Jagadish Ghimire's "Sakas"

जगदीश घिमिरेको नयाँ उपन्यास “सकस” पढिसिध्याएँ । तीनजना कथावाचकका माध्यमले आधुनिक नेपालका प्रमुख राजनीतिक र ऐतिहासिक घटनाक्रमको विवरण प्रस्तुत गरिएको यो उपन्यासमा औपन्यासिकताभन्दा बढी उन्मुक्त आलोचनात्मक टिप्पणी बढी हावी भएको पाइन्छ । पृथ्वीनारायण शाहले एकीकरण गरेको नेपालमा उनीपछिका शासकले ल्याएको भाँडभैलोको वर्णन गरेर घिमिरेले सबै (राज) नेता र राजनीतिक दलको हुर्मत लिएका छन् । सामान्य मान्छेका लागि

 नेपाल नर्कभन्दा कम नभएको अनि नेताले चाहिँ बेस्सरी लुटेको विवरण प्रस्तुत गरिएको छ । नेपाली जनताले जतिखेर पनि भनिरहने कुरालाई यो उपन्यासमा विषय बनाइएको छ । इतिहासका खास घटनामा केही कल्पनाको रंग चढाएर हल्का साहित्यिक पुट दिन खोजिएको भएपनि यो उपन्यासमा वस्तुतः टिप्पणी नै बढी छ । द्वन्द्वकालमा माओवादी तथा सेनाबाट प्रताडित अनि द्वन्द्वोत्तर समयमा मधेशवादीबाट पीडित बनाइएको शरद, बलात्कारपीडित उसकी श्रीमती कुमारी र राजनीतिक विचलन तथा सन्तानबाट पीडित उनीहरूलाई आश्रय दिने जीबा (हरिवंश) ले कथाका क्रम जोडेका छन् । पौराणिक शैली अपनाइएको छ । कथा र उपकथाका सञ्जाल र “अमुक उवाच” भनेर कुनै पात्रले पुराना कुरा सुनाउने शैली रमाइलो लाग्यो । संस्कृतका महाकाव्यका प्रसंग बीचबीचमा घुसाएर लालित्य थपिएको छ । भाषामा मीठास छ र हास्यचेत कायम राखिएको छ । भाषिक शुद्धता कायम छ, कतैकतै मात्र चिप्लिएको देखिन्छ । उपन्यास पढ्दा कहीँ पनि बोर लाग्दैन किनकि इतिहासका रोज्जा रमाइला प्रसंगलाई लेखकले प्रस्तुत गरेका छन् । तर केही ठाउँमा भने कोरा टिप्पणी छन् जसले अलिक रसभंग गर्छन् । सपनाको बिम्ब मोटिफका रूपमा आएको छ । सपना देखाएर युद्धबाट फाइदा उठाउने नारावादी नेताप्रति लेखकले तीखो प्रहार गरेका छन् । विदेशीको इसारामा चलेर नेपाली समाजको हार्मोनीमा धावा बोल्ने एनजिओ र आइएनजिओमाथि पनि निर्मम आक्रमण गरेका छन् उनले । अन्त्यमा आशावादी स्वर पनि गुञ्जिएको छ उपन्यासमा । तैपनि लेखकले ठाडो टिप्पणी गर्नतर्फ नलागेको भए उपन्यास अझै मीठासयुक्त हुनसक्थ्यो भन्ने चाहिँ लागिरह्यो मलाई । यसका बाबजुद मलाई उपन्यास मन पर्यो र यसको प्रकाशन स्वागतयोग्य मानेँ ।

Kapalbhairawi

तान्त्रिक शशिमोहन बहलको तान्त्रिक उपन्यास “कपालभैरवी” पढें । यसमा भारतीय तान्त्रिक पण्डित कुशोक र उनकी तिब्बती भैरवी मिन्हीका अनेकौं तन्त्रक्रियाको वर्णन गरिएको छ । तन्त्रमार्गमा वामाचार सम्प्रदायका अनेकौं दुष्ट तान्त्रिकको बोलबाला रहेकोमा कुशोक र मिन्ही परलोकहिताय काम गर्ने साधक हुन्छन् । दुष्ट तान्त्रिक अरु मान्छेलाई भूतप्रेतको चक्करमा पार्ने, दुःख दिने, मानवबलि दिने, केटीहरूलाई बलात्कार गर्ने क

ृत्यमा सामेल हुन्छन् भने कुशोक र मिन्ही भूतप्रेत बाधा भएका दुःखी प्राणीको हितमा तल्लीन रहन्छन् । तिब्बत, नेपाल र भारतका उत्तरी क्षेत्र, समग्रमा भन्दा हिमालय क्षेत्र, मा अनेकौं तन्त्रसाधक तथा अघोरी रहेकामा कुशोक र मिन्ही उच्चकोटिका साधक हुन् । (नेपाल त तन्त्रसाधनाको पवित्र भूमि हो । पशपतिनाथको मन्दिरमा विशाल तान्त्रिक उर्जा छ ।) हिन्दू र बौद्ध तन्त्र परम्परामा आधारित शव साधना, श्मसान साधना, पञ्चमकार साधनाका कैयौं क्रियाकलापको यहाँ वर्णन गरिएको छ । तन्त्र जादूटोना मात्र होइन, यो त आत्मज्ञान प्राप्त गर्ने छिटो र प्रभावकारी उपाय पनि हो । तन्त्रको सबभन्दा राम्रो पक्ष भनेको यो सर्वस्वीकारवादी शास्त्र हो । प्रत्येक कुरा आत्मज्ञानको साधन हो भनी तन्त्रले सिकाउँछ । त्यसैले यौन, मदिरा, मसानघाटमा नृत्य, शवसाधना जस्ता वस्तुसमेतको प्रयोग हुन्छ तन्त्रमा । सबै धर्ममा तन्त्र हुन्छ तर यसका साधक गोपनीय रहन चाहन्छन् । तन्त्रशास्त्रका प्रणेता श्री महादेवले पनि यो गोप्य शास्त्र जोकोहीलाई उजागर नगर्नका लागि चेतावनी दिनुभएको छ । यो उपन्यासमा रतिक्रीडा, मानवबलि, श्मसानका भयानक साधना आदिका वीभत्स वर्णन गरिएको छ । तर सम्पादनको कमीका कारण कुरा दोहोरिरहन्छन् र घटनावलीको तारतम्य पनि मिलेको छैन । अनि कतैकतै अत्यन्त फिल्मी तवरले घटनाको वर्णन गरिएको छ र भाषिक मर्यादा समेत कायम गरिएको छैन । मलाई रहस्यविद्यामा रुचि हुनले यो उपन्यास पढें । यसमा तन्त्रका तत्ववर्णन थोरै मात्रामा गरिएको छ । तर समग्रतामा यसले मलाई खासै सन्तुष्ट पारेन । चर्चित तान्त्रिक नारायणदत्त श्रीमालीको उपन्यास उहिले पढेको थिएँ, त्यो चाहिँ असाध्यै मन परेको थियो ।

On "The Alchemist" by Coelho

Finished rereading Paulo Coelho's hugely successful novel "The Alchemist." I had forgotten the details of the novel so when I got a chance to read it for the second time, I grasped at the opportunity. First and foremost, this novel possesses no literary qualities. It is a self-help book garbed with fictional details; Coelho is Shiva Khera of fiction. Now, this does not mean I didn't like the novel

. It has got many beautiful insights. It tells the story of a sheepherder Santiago in Spain who dreams of a treasure buried in the sands of Egypt and embarks on a spiritual quest to obtain it. His journey is a not a linear one; it's circular (I don't want to give away the plot, so please find yourself what I mean by circular). He meets many good and bad people during the journey who teach him a lesson or two in life. Chasing your dream, toiling hard to achieve something substantial in life, never giving up, loving someone without conditions, keeping track of one's soul, listening to the heart – these are wonderful teachings that Santiago gets. The small details of sheepherding, crystal glass cleaning, desert traversing all contain philosophical undertones. You know what, every character in this novel is a philosopher – uttering lofty ideals in every of their dialogues. Coelho writes this novel in a heavy-handed manner. But there is nice warmth in the book that encourages the reader to embrace it fondly. Simple, easy and limpid prose helps the cause as well. However dare I say, Coelho is a master plagiarist. He liberally lifts from the Arabian Nights, Plato, Oscar Wilde, and the Bible without attributing the original sources. He has continued to take others' ideas and present them as his own with impunity. But since no one cares, I too give a damn. I generally like Coelho's novels and I have read few others by him. They contain some beautiful insights here and there but as complete novels they don't hold much interest for me.

Entering the "Hell House"

Finished reading Richard Matheson's horror novel "Hell House". It is highly rated by many people including the famous writer Stephen King. It is scary to some extent but I wasn't much impressed with it. This may be because I'm somehow immune from horror by watching too many scary movies. Horror movies still jolt my senses but reading scary books fail to do the same. Anyway, I'm interested in horror because they tell a thing or two about human psychology. In fact, in the novel one Deutsche pays four people to spend a week in a haunted house to prove whether there is post-death life or not. A parapsychologist, his normal wife, and two mediums enter the infamous Belasco house in Maine where the eerie happenings prove fatal for some of them. All the latent fears and desires of these four people are brought to the fore by the powerful ghost, Emeric Belasco. This reminds one of Freud's famous essays, "The Uncanny" where he links the uncanny with the repressed desire or "id" which when imposed on an uncanny object like ghost becomes a threatening force to the individual. I have noticed even while watching scary movies that the ghosts fiddle with people's unconscious so badly that the latter commit acts that hurt them ultimately. This book deals with likewise issues but I reiterate that it didn't scare me that much. May be the movie based on it will do that.   

Jon Krakauer's "Into the Wild"

Finished reading "Into the Wild", biography of idealistic Chris Johnson McCandless, written by Jon Krakauer. McCandless was a brilliant young scholar with Tolstoy and Jack London as his ideals. He loathed civilization and materialism and went cross country across the American Continent in search of peace taking the name Alexander Supertramp. His last frontier was in Alaska where he lived for a long period and ultimately died because of minor mistakes he committed in the harsh terrain. Krakauer has produced the biography with journalistic objectivity and he has avoided glorifying his subject. Chris's negative side of personality has been provided equal space along with his positive traits. His uncalled for hatred against his parents, his temper, his foolishness in rejecting proper gear to survive in Alaska have been presented realistically. How did Chris actually die in Alaska is a matter of controversy. Starvation seems to be the strongest reason for it. Hubris proved to be the doom for Chris as he went to the region without sufficient ration. He also didn't show patience in finding an escape route which was nearby. Chris was not the only person dissatisfied with the evil of modern world as Krakauer gives examples of other young Americans including himself. These anxious souls sought refuge in nature which is so pure that only higher thoughts come into mind in the lap of nature. But nature is cruel to those who ignore her reality. Chris did the same and perished. Had he have some inkling towards eastern yoga techniques, he would have survived. The movie adapted from this book is good as well.   

Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives

"अंकल बुन्मी हु क्यान रिकल हिज पास्ट लाइभ्स" भन्ने गहन अर्थ बोकेको तर बुझ्न गाह्रै हुने एउटा थाइ फिल्म हेरेँ । अपिचातपोङ वीरसेथकुलद्वारा निर्देशित तथा सन् २०१० को प्रतिष्ठित कान्स पुरस्कार जित्न सफल यो फिल्ममा हिन्दू तथा बौद्धदर्शनको पुनर्जन्मसम्बन्धी विषयलाई समेटिएको छ । थाइ सेनाका पूर्व फोटोग्राफर बुन्मी किड्नीको समस्याका कारण मृत्‍यु नजिकै पुगेका हुन्छन् र अलि पहिलेदेखि नै  सहरबाट धेरै टाढाको एउटा जंगलमा सानोतिनो घर बनाएर मौरीपालन  गरेर बसेका हुन्छन् । उनलाई लाओसको एकजना केटाले स्याहार गरिरहेका हुन्छन् । उनलाई भेट्न उनकी साली बैंककबाट त्यो जंगलमा पुगेकी हुन्छिन् । बेलुकाको खाना खाँदा बुन्मीकी मृत श्रीमती र छोरा भूत बनेर आउँछन् र लामो कुरा गर्छन् । भूतप्रेत र जीवित मानिस सँगै बसेर कुरा गर्ने जादुई यथार्थवादी शैली अपनाइएको छ फिल्ममा । बुन्मी भूतप्रेतमा विश्वास गर्ने हुनाले भूतसँग तर्सिंदैनन् । आफू मर्ने बेला आएकाले बुन्मी आफ्ना विगतका जीवन सम्झन थाल्छन् । उनी कुनै जन्ममा अर्ना थिए, कुनैमा माछा थिए, कुनैमा राजकुमारी थिए, कुनैमा भिक्षु थिए । यही जन्ममा चाहिँ सैनिक हुँदा उनले थाइल्याण्ड र लाओसको सिमानामा धेरै कम्युनिस्ट गुरिल्लाहरूलाई मारेका थिए र जीवनको उत्तरार्धमा आफ्ना खेतमा कीरा मारेका थिए । यो पापका कारण अर्को जन्ममा दु:ख पाइएला भन्ने उनलाई डर छ । पछि उनी आफ्ना मृत तथा जीवित नातेदारसँग घना जंगलको बीचमा रहेको एक गुफामा पुग्छन् । त्यो गुफा गर्भको आकारको हुन्छ । अर्को जन्ममा पुग्नका लागि फेरि गर्भधारण गर्नु जरुरी त हुन्छ । फिल्मको अन्त्यतिर एउटा भिक्षु गृहस्थीको घरमा आएको र सांसारिक सुविधा भोगेको देखाइएको छ र ती चरित्र  जीवित मानिस हुन् कि मृत छुट्ट्याउनै गाह्रो हुन्छ । कि त्यो भिक्षु बुन्मी हुन् ? यो फिल्ममा खास कथा भन्नु केही छैन । बौद्ध ध्यानमा ध्यानस्थले तत्वमा ध्यान गर्छ र मानसिक विश्लेषणको चक्रव्यूहबाट आफूलाई अलग पार्छ । त्यसैगरी यो फिल्ममा दर्शकले घटनाको अनुभव गरुन्, रौंचिरा विश्लेषण गर्नतिर नलागून् भन्न खोजिएको होला । प्रकृतिका दृश्य  खिच्दा र अन्यत्र पनि एकदमै लामा टेकहरू लिइएका छन् । धैर्यशाली हुनुपर्छ फिल्म हेर्दा । मलाई पनि कतैकतै चाहिँ झ्याउ नै लागेर आयो । यो बौद्ध विषयवस्तुका अलावा राजनीतिक टिप्पणी पनि सूक्ष्म तवरले गरिएको छ फिल्ममा । थाइ सरकारले शीतयुद्धताका कम्युनिस्ट गुरिल्ला माथि      गरेको क्रूर दमन तथा थाइल्याण्डमा हुने मानव अधिकार उल्लंघन (बेपत्ताका घटना) लाई भूतप्रेतको कथामार्फत देखाइएको छ । बुन्मीको छोरा जंगलमा बेपत्ता पारिएर मारिएका रहेछन् । (यस्तै खालको विषयलाई फिलिपिन्सको फिल्म "द रोड" ले पनि उठाएको थियो । फिलिपिन्समा मानिस व्यापक रूपमा बेपत्ता पारिन्छन् ।) जंगल, झर्ना, जनावर, मौरीका सुन्दर दृश्य समावेश छन् फिल्ममा । सुन्दर छायांकनले फिल्मको उँचाइ थपेको छ ।                    

After reading "The Road"

Finished reading Pulitzer prize-winning post-apocalyptic dystopian novel by Cormac MacCarthy, "The Road." Due to an unknown disaster, the earth's ecology has been almost destroyed. People have resorted to cannibalism. In this bleak environment, a father and a son take a long walk over many days southwards, sea-bound. They meet many good and bad guys on the way. The father is a laconic guy and he doesn't answer his son's queries with pleasure. (Sparse dialogue and terse one-liners are distinguishable features of the book.) The son acts as the conscience of the father and asks him to treat humans that they meet with respect. They keep walking down the road but they don't know what they wiil get once they reach the sea. They reach there and the father meets with a disaster. 
This is a good book but not an enjoyable one. Bleakness permeates the whole book. In fact, MacCarthy gives a nod to Charles Dickens's "Bleak House" in style. The seaward journey might be an evoking of the return to the water, the primary habitat of all beings. The father tells the son that they are carrying fire within them which might be the fire of goodness. I find the book to be a strong argument for the preservation of nature and ecology. People should check their recklessness regarding nature. The post-disaster scenario doesn't look nice.

"Paniko Gham" is soporific

"पानीको  घाम" : निद्राको  ओखती
तपाईं अनिद्राको रोगले ग्रस्त हुनुहुन्छ भने अमर न्यौपानेको उपन्यास (?) "पानीको घाम" राम्रो औषधि हुनसक्छ । पट्यारलाग्दो छ यो उपन्यास । पहिला त यो उपन्यास हो कि कथा संग्रह भन्ने छुट्ट्याउनै गाह्रो । नेपालगंजका धेरैथरी मान्छेका कथा यसमा छन् र तिनको औपन्यासिक संश्लेषण गरिएको छैन । प्रत्येक अध्यायमा छुट्टाछुट्टै कथा छन् । यो एपिसोडिक उपन्यास हो कि त ? जिटिजेडको परियोजनाअन्तर्गत सहरको कथा लेख्नेहरूमध्येका एक  न्यौपानेले नेपालगंज कार्यक्षेत्र पाएका रहेछन् । त्यो क्रममा उनी नेपालगंज पुगेर त्यहाँ दुई महिना बसेर कथा लेखेका रहेछन् । उपन्यासको रचनागर्भ पनि उनले यहीँ समावेश गरेका छन् । प्लेन चढेर नेपालगंज गएको, "राइटर्स ब्लक" का कुरा, पात्र बन्ने व्यक्तिसँग भेटेका कुरा, नेपालगंज घुमेका कुरा पनि छन् । ती सबै लम्लस्टे विवरण किन दिनुपर्थ्यो कुन्नि ? कथारम्भ र कथान्त शीर्षकमा  उनले भेटेका पात्रका कुरा गरेका छन् र यी अल्छीलाग्दा बनेका छन् । गन्थन छ यिनमा । अंग्रेजीमा "longeur" भन्ने शब्द छ जसले कुनै पनि उपन्यासका लामा र झर्कालाग्दा प्रसंगलाई इगित गर्छ । त्यो "longeur" यहा पाइन्छ । भाषा त न्यौपानेको सशक्त पक्ष नै हो र यो उपन्यासको भाषा पनि मीठो छ । न्यौपाने वर्णनात्मक पक्षमा सबल छन्, कथानक पक्षमा दुर्बल । त्यसैले कथाहरू नदीसरी सलल बगेका छैनन्, पोखरीजस्तै एक ठाउँमा जमेका छन् । प्राय: गरीब पात्रहरूको कथा छ यहाँ । सानो कुरामा दंगा हुने भनिएको नेपालगंज सहरमा जीविकार्जनका लागि बाहिरबाट आएका तथा स्थानीय दुवैथरी पात्र छन् । बहुल पात्र र तिनको चरित्रचित्रण राम्रै छ । तर ती पात्रका कथाले कारुणिकता जगाउने वा आनन्द दिने काम गर्दैनन् । अनि तर्कसम्मत पनि छैनन् एक दुईटा कुरा । एउटा पात्र नेपालगंजबाट विराटनगर सिधै प्लेनमा गएको भनिएको छ जबकि त्यहा सिधा रुट नै छैन । मलाई त यो उपन्यास पढिसक्न धेरै समय लाग्यो र पढ्दा पढ्दै निद्रा पनि लाग्यो किनभने यसमा पाठकीय आकर्षणका तत्त्व खासै पाइनँ मैले !                

"Can Love Happen Twice" suffers from over self-indulgence

Ravinder Singh's peppy romantic novel "Can Love Happen Twice", sequel to the hugely successful "I too had a love story", disappointed me because of its vulgar display of solipsism. The writer keeps repeating the success of his first novel throughout this work. He praises himself ad infinitum. Rather than making his new story a strong love-tale, he indulges in the success of the previous novel which, he claims, changed lives of many a people including himself. This time his love story moves to a new location at Belgium where Ravin meets Simar, a fun-loving and fiercely independent Indian girl, who is pursuing her MBA studies there. Ravin has a temporary job in Belgium and it takes no time for him to be close and fall for a belle fille among the small community of Indians there. He had been licking his past wounds and making his heart icy cold after losing Khushi but Simar enters into his life to elevate his moods. Their love life moves ahead swiftly and they even consummate their love. Whereas Ravin's love with Khushi was virginal, this one gets raunchy. So, the title of the novel is a rhetorical question. However, their plans of marriage involve problems due to Simar's high lifestyle and grand ambitions. Ravin is heading towards another heart-break. Will fate repeat its cruel design on him? I won't give away the story. The story is ok, not as emotional as that of the previous novel. You can't expect much from these kinds of bestsellers but this sequel falters in comparison to the original novel. The style too is unconvincing as the story is told in an FM station which airs it all night long. More than that, the writer talks inordinately about his own greatness that rather irritates the reader. Overall, a so so novel.

"Swa Astitwako Khoj": An Analysis

"स्वअस्तित्वको  खोज " विविध कारणले   नलेखिने  र  लेखे  पनि  पाउनुपर्ने  चर्चा  नपाउने  नारीहरूले भोगेको  दस्तावेज  हो  र  यसको  प्रकाशन  स्वागतयोग्य  छ  ।  नारी हुनुकै कारण विभिन्नखाले  नियन्त्रण, अप्ठ्यारा र समस्याको सामना गर्नुपरेका अनुभवहरूले सजिएको यो पुस्तकमा त्यस्ता नारीको कथा व्यथा समेटिएको छ जसले   जिन्दगीमा केही गरेर देखाए । विशेषगरी साहित्यमा आफ्नो प्रतिभा प्रदर्शन   गरेका महिलाले आफ्नो अनुभवको पोको यहाँ फुकाएका छन् । नितान्त नारी अनुभव, जस्तै रजस्वला र गर्भाधानका अनुभव, पनि यहाँ व्यक्त भएका छन् । अनि बाआमाले छोरा पाउन गरेको हत्ते र छोरी जन्मिदाँ देखाएको निराशा, इज्जतसँग जोडेर स्वतन्त्रतामा लगाएको बन्देज, विवाह गरेर गएपछि श्रीमानको घरमा सामना गर्नुपर्ने अप्ठ्यारा, घरायसी कामका बोझ सम्हाल्दा सम्हाल्दै साहित्यसेवामा लागेको अनुभव, अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताका बाधा, पितृसत्तात्मक सोच भएका नारीले नै अन्य नारीमाथि गर्ने भेदभाव, पुरुषले गर्ने शारीरिक तथा मानसिक हिंसा  आदिको खुलस्त विवरण पढ्न पाइन्छ यो पुस्तकमा । विशेषगरी मलाई अर्चना थापा, अमृता लम्साल, कल्पना बान्तवा, सीताजी, मनीषा गौचनका लेख मन परे । मोमिला र गीता त्रिपाठीका लेख अलि जटिल लागे भने  शीला सेन र हरिमाया भेटवालका लेख पुस्तकको थिमबाट भड्किएको जस्तो लाग्यो । अन्य लेखिकाहरूका रचना पनि राम्रा छन् यद्यपि  साहित्यकार भैकन पनि भाषा एकदम सपाट र नीरस भएकाले  एक दुईजनाको चाहिँ झुर लागेर पढ्नै मन भएन मलाई । तर नारी पाठकहरूले यी लेखमा समानुभूति भेटछन्   भने   पुरुष पाठकले नारीहरूको अवस्थाका बारेमा संवेदनशील हुनुपर्ने सन्देश पाउँछन् ।   नारीलाई हेपेर "तिमीहरूले पनि लेख्नसक्छौ र?" भन्ने सौभिनिस्टिक सोचाइ पाल्ने पुरुष देख्दा रिस उठ्छ, मानौं राम्रो लेख्नु भनेको पुरुषकै ठेक्का हो ! । नारीको बारेमा पुरुषले लेख्दै आएका थिए हालसम्म र त्यो त्यति प्रभावशाली  थिएन । यहाँ त नारीले नै आफ्ना कुरा लेखेका छन्   जसबाट इमान्दारी झल्किन्छ । हामी पुरुषले नारीलाई कस्तो व्यवहार गरिरहेका रहेछौं  त भनी आत्मनिरीक्षण गर्नलाई बाध्य बनाउँछ यो पुस्तकले । समग्रतामा कुरा गर्दा यो नेपालीमा आवश्यक पुस्तक हो र सम्पादकलाई यो विषयवस्तुमा पुस्तक प्रकाशनको विचार आएकोमा धन्यवाद दिनु वांछनीय छ ।