"सेतो धर्ती": मीठो भाषाको बोझिल कृति Seto Dharti: An Analysis

अमर न्यौपानेको नयाँ कृति "सेतो धर्ती" लाई उपन्यासभन्दा पनि काव्यात्मक अनुभवन्यास भन्नु अधिक उपयुक्त ठहर्ला । एउटी बालविधवा तारा भन्ने पात्रको जीवनानुभवको एकालाप हो यो पुस्तक । तारा जन्मेको समयदेखि मृत्युनिरको समयसम्म खिचिएको यो कथा पढ्नका लागि असीम धैर्य आवश्यक हुन्छ । बालविधवाको बिस्तारै बित्ने  जीवन देखाउनका लागि लेखकले कथाको गतिशीलतामा अंकुश लगाएका हुन् कि भन्ने लाग्छ । ताराको बाल्यकालीन विवाह खेल, विधवा अवस्थाका घटना, सौतेनी आमाका तिरस्कार, देवघाटका एक्ला बसाइ, शारीरिक इच्छाका आँधीले ल्याएका पीडाले  भरिएको छ पुस्तक ।

भाषा भने उत्कृष्ट छ । कविताको आत्मा छ भाषामा । अहिले नेपालीमा पत्रकारहरू साहित्यकार भएका छन् र तिनले साहित्यमा समेत अखबारी सपाट भाषा भित्र्याएका छन् । तर अमर साहित्यिक भाषाका राम्रा प्रयोक्ता हुन् र उनको प्रतिभाको कदर गर्नैपर्छ । बेलायती प्रख्यात उपन्यास लेखिका जर्ज इलियटको जस्तो कवितात्मक भाषा छ अमरको । जस्तो, उनले मूर्त र अमूर्त कुरालाई एकै ठाउँमा ल्याएर वर्णन गरेका छन्: "उनी मनको झोलाभरि पीर बोकेर फर्किइन् ।" यसले पुस्तकलाई सुललित बनाएको छ ।

यसका बाबजुद पुस्तकमा प्रशस्त कमजोरी छन् । सर्वप्रथम त यसको शैलीमै समस्या छ । प्रथम व्यक्ति कथावाचक शैली अपनाइएकाले उपन्यासमा तारा मात्र छाएकी छिन् र उनले बोल्ने संवादमा लेखक नै आरोपित छन् । जसरी तारा विभिन्न पुरुषमा तथा भगवान् कृष्णमा आफ्नो बालसखा गोविन्दलाई आरोपित गर्छिन्, लेखक पनि तारामा आफैँलाई आरोपित गरिदिन्छन् ।   ताराजस्ती अपठित नारीले अभिव्यक्त गर्न नसक्ने भारीभरकम शब्द लेखकले हालिदिएका छन् । अझ "एम्पायर" र "सुनामी" जस्ता अंग्रेजी शब्द पनि घुसेका छन् ताराका सोचाइमा जुन पूरै अयथार्थापरक देखिन्छ । बरु लेखकले तृतीय व्यक्ति वाचकको शैली अपनाएर यस्ता शब्द हालेको भए  सुहाउँथ्यो । अनि जस्तो, ताराले आफ्ना विगत सम्झिदैँ गर्दा बाल्यकालका एक एक घटना मसिनो गरी सम्झिने अनि अल्लि बुढी भएपछि ती घटना बिर्सने देखाएको त मिलेन किनकि ताराले डायरी राखेकी छैनन् ।

गहिराइ भने पाइन्छ चिन्तनमा । नारी र पुरुषको  अन्योन्याश्रित सम्बन्ध छ र एकको अभावमा अर्कोको जीवन नीरस हुन पुग्छ भन्ने विचार निहित छ यहाँ ।   दार्शनिक कुरा पनि राम्रोसँग आएका छन् । ताराले शारीरिक सन्तुष्टि नपाएकीले गर्दा उनको सन्यास दृढ नभएको तर उनका साथी यमुना र पवित्राको भने पाएकाले भएको भन्ने कुरा विश्वासयोग्य छ । पुस्तकमा  छोटा छोटा अध्याय छन् जसको विन्यास ठीकै लाग्यो मलाई । तर कुनै कुनै अध्यायको औचित्य देखिएन, जस्तै हवाइजहाजवाला अध्याय ।

पुनरावृत्ति दोषको सिकार छ पुस्तक । अब यानाफोरिक फन्क्सनका रूपमा दोहोरिएका वाक्य त ठीकै हो तर अन्य दोहोर्याइलाई पुस्तकको कमजोरी नै मान्नुपर्छ । लेखकलाई त आनन्द आउला कुरा दोहोर्याइरहँदा तर पाठकलाई झ्याउ लाग्छ । यसबाट  सम्पादनको कमी देखिन्छ । भाषा सम्पादन पनि राम्ररी नगरिएको देखियो । पुस्तकमा मुद्राराक्षस भरमार छन् । पुस्तक निकाल्न हतार गरेको जस्तो देखियो । चैतमा धेर पुस्तक निस्कन्छन् किनकि वर्षको अन्तमा निकाल्दा पुरस्कारको दौडमा हल्ला गर्न पाइन्छ । कतै यो पुस्तकको हतार त्यही मनोविज्ञानबाट त निर्देशित छैन ?

तार्किकताको पनि अभाव देखियो कुनै प्रसंगमा । जस्तो, पवित्रा भारतबाट देवघाट आउँदा उनकी छोरीको के भयो त ? उपन्यासको अन्त्य अल्लि दह्रो लागेन । अमर न्यौपानेले बुझ्नु  जरुरी छ, राम्रो भाषाले मात्र उपन्यास उच्चकोटिको बन्दैन । कथोपकथन, हास्यचेत, गतिशीलता  लगायतका अन्य औपन्यासिक सीपलाई पनि तिखार्नु जरुरी छ । उपन्यास भनेको महासागर हो, सानो तलाउ हैन । यत्तिको उच्चस्तरीय भाषाका धनी लेखकले यी पक्षमा मेहेनत गरे उनी नेपाली आख्यान साहित्यका धरोहर नै हुनेछन् भविष्यमा भन्ने मेरो विश्वास  छ ।  

On "Aamako Mutu"

नेपालका ठग डक्टरहरूको पोल खोलिएको "आमाको मुटु" पढुन्जेल मजा आयो । रमाइलो पारामा लेखक रामेश कोइरालाले स्वास्थ्यक्षेत्रको विकृति उजागर गरेका छन् । मुटुको प्वालसम्बन्धी रोग लागेकी आमालाई अर्थोकै रोगको दबाइ दिँदै, सुई घोच्दै शारीरिक तथा मानसिक यातना दिने डक्टरका नाममा कलंकहरूबाट आजित भएर रुसमा लगेर आमाको सफल उपचार गराएको यो संस्मरणमा लेखकले आफ्नो बाल्यकालीन क्रियाकलाप, स्वदेश तथा विदेशमा पढाइका घटना, जागिर खोज्दाका दु:ख तथा मुटुरोगको चिकित्सक हुँदाका कामको रुचिकर वर्णन गरेका छन् । औपन्यासिक पुट पाएको यो संस्मरणमा "कर्नाली ब्लुज" को प्रभाव देख्न पाइन्छ । हँसाउने, रुवाउने, सोच्न बाध्य पार्ने अनेकौं प्रसग छन् यहाँ । कृषि विकास ब्यांकको जागिरको अन्तर्वार्ताको "भुँ भुँ भुँ" को सन्दर्भमा म त मरीमरी हाँसें । तर कुनै कुनै प्रसंग भने अनावश्यक लम्ब्याइएका छन् । तिनमा सम्पादनको कैँची चलाउन सकिन्थ्यो । अनि परोपकार गर्न पुस्तकको मूल्य रु. ५० बढी राखेको चित्त बुझेन । समग्रतामा कुरा गर्दा पुस्तक पठनीय छ ।

Reading "Monica: Pieces of Perfect"

Finished reading Shiwani Neupane's debut novel "Monica: Pieces of Perfect". I'm afraid it didn't fascinate me at all. It's filmy. Now there is nothing bad in being filmy but one expects it to be interesting and spellbinding which the novel is not. The novel drags with its leaden feet and reaches nowhere. It finished the novel with difficulty. It's the story of a spoiled brat, Monica Rijal, a successful fashion model in Singapore. The only child of a tycoon, she has to take over her father's business when he gets killed by a shady person. In an incredible manner, she becomes successful. For me, the problem with the novel is that the character is difficult to connect with as she is a person representing high capitalists. There are repetitions of fancy items which might fascinate only a certain demographic. Another problem lies with presentation. Nowhere does it seems that a young person has written this novel, there is no liveliness in it. However, the writer's command over English language is nice but she could have done better. Probably, editing is sorely lacking here. Nonetheless, the writer has potential which she must flaunt in coming days.

Buddhisagar's poems: Impressions

बुद्धिसागरको पहिचान "कर्नाली ब्लुज" उपन्यासले दह्रो गरी स्थापित गरिदियो र उनका कविता पनि उत्तिकै सशक्त छन् । "बुद्धिसागरका कविता" पुस्तकमा संग्रहित उनका कविताहरूमा रहेको  शाब्दिक कोमलता, सरलता तथा सुरम्यताले मलाई छोयो ।

पहिलो कविता "यसपालिको सपना" को अन्त्यतिरको बिम्ब सबल छ ।

यसपालि आसुँझै तप्कियो भने सपना
म मुठीमा कसेर राख्नेछु,
जब मुठी खोल्नेछु -
सपना मोती बनेर खस्नेछ ।

यहाँ खलिल जिब्रानको हल्का प्रभाव देखें मैले ।

राजनीतिक चेतका कविता पनि बलिया छन् । "के के चाहिन्छ देश हुन?" कवितामा राष्ट्र (नेसन) र राज्य (स्टेट) को सूक्ष्म भिन्नतालाई केलाइएको छ ।

एउटा आफ्नै लिपिमा कोरिएको कानुन
आफ्नै विद्रोही अनुहारहरू
आफ्नै लयको एउटा राष्ट्रियगान
र, सीमा छुट्याइएको एउटा मधुरो धर्को
- भन्नुस् न मास्टर साप,
देश हुनलाई के यत्ति भए पुग्छ ?

जनताको विश्वासलाई शोषण गर्ने भ्रष्ट नेताहरूलाई चुनौती दिइएको "राष्ट्रगीत" को अन्तिम पंक्ति "अब सबै हिसाब-किताब हुन्छ" ले मनमा चीसो लहर दौडाउँछ ।

आशावादी कविता "यस्तो दिन आउनेछ" मा निहित यो पंक्ति "टुक्रा टुक्रा देश गाँसिएर नेपाल बन्नेछ" मा खंडित गराइएका हृदयलाई गाँस्ने परिकल्पना मर्मस्पर्शी छ र झन् अहिलेको सन्दर्भमा समयसापेक्ष पनि ।

प्रेमका कवितामा रहेका कोमलताले मुटुमा दह्रो डेरा जमाउछँन् ।

तिमी छ्यौ
र त छु म पनि

ले प्रेमीहरूबीचको अन्योन्याश्रित सम्बन्धलाई सरलतापूर्वक देखाएको छ ।

आमा र बालाई सम्झेर लेखिएका कविता पनि मीठा छन् ।

आनन्दको सरोवरमा डुबाउँछन् भावकलाई यी कविताले !
   
     


 

 
       

"Pretkalpa" by Narayan Dhakal: An impression

नारायण ढकालको बहुचर्चित उपन्यास "प्रेतकल्प" पढेर सकेँ । सय वर्षअगाडिको राणाकालीन नेपाली समाज, विशेषगरी काठमाडौं उपत्यकाको काँठ क्षेत्र, को चित्रण गरिएको छ यसमा । सुधारवादी पण्डित बालकृष्णका आर्यसमाजी आन्दोलनले राणाहरूको चैन लुटेपछि उनीहरूले गरेको दमनको कथा बोकेको यो उपन्यास बहुआयामी पात्रका विभिन्न कथा उपकथामा कलात्मक पारामा बुनिएको छ । अल्लि संस्कृतनिष्ठ भाषाको प्रयोग यसमा भएको छ तर स्थानीय भाषालाई पनि दुरुस्तै उतारिएको छ, पात्रहरूको संवादका माध्यमले । विदेशबाट आयातित राजनीतिक सिद्धान्तले ल्याउने विखण्डन र मार्गभ्रष्टताको बारेमा अभिज्ञ भएकाले उपन्यासकारले यो कृतिमा आफ्नै प्राचीन सभ्यताका धरोहरका आधुनिक व्याख्याताको मार्गदर्शन पछ्याउने पण्डितलाई उपन्यासको नायक बनाएका छन् । जातपात, छुवाछूत, विधवाप्रतिको अमानवीय व्यवहार, नारीको तुच्छीकरण लगायतका सामाजिक विकृतिका विरुद्ध आर्यसमाजी धावा बोल्ने पण्डित बालकृष्णका प्रयास सार्थक पनि भएका छन् उपन्यासमा तर कतिपय चाहिँ अतिशयोक्ति पनि हुनपुगेका छन् । आधुनिक आदर्श समाजको परिकल्पनामा लेखक भावुक भएर बगेका जस्ता देखिन्छन् । तर समग्रतामा हेर्दा उपन्यासका धेरैजसो घटनाक्रम विश्वासयोग्य नै देखिन्छन् । चाकरीलाई योग्यताको सबभन्दा ठूलो कसी मानिने तत्कालीन निरंकुश शासनमा विद्रोहको झिल्को निकाल्ने पात्र तारिफयोग्य छन् । सबै पात्रप्रति पाठकको सहानुभूति जाग्छ र खलपात्रका रूपमा रहेका केही साधारण जनतासमेतले सहानुभूति जगाउँछन् । उपन्यासका वास्तविक खलपात्र त राणा शासक हुन् । भलै ती दुष्टहरू विजयी हुन्छन् उपन्यासमा तर उनीहरूविरुद्धको संघर्षको बीजारोपण भैसकेको छ जनतामा, उपन्यास सकिएपछि पाठकको मनमा यस्तै विचार पैदा हुन्छ । उपन्यासका बीचबीचमा आउने कथाकारको टिप्पणी भने मलाई खासै चित्त बुझेन, लीलावादी व्यर्थता जस्तो लाग्यो । अनि उपन्यासमा आउने संस्कृत श्लोक र तिनका अर्थमा केही अशुद्धि भेटिए भने कुनै घटनाक्रममा तार्किकताको अभाव पाइयो । यी सानातिना कमजोरीलाई छोडेर हेर्दा उपन्यास उत्कृष्ट छ ।

Manu Manjil: Impressions

मनु मन्जिल अहिलेका सर्वाधिक चर्चित नेपाली कवि हुन् र उनमा साँच्चिकै गजबको प्रतिभा छ । "ल्याम्पपोस्टबाट खसेको जून" मा संग्रहित कविताहरूको आस्वादन गर्दा अद्भुत आनन्दानुभूति भयो । सशक्त बिम्ब, धारिला शब्द, गहन प्रतीक तथा सुमधुर लय यी कविताका विशेषता हुन् ।

पहिलो कविता "गाउँले एक बालक सम्झेर" मा बाको घरको हाँसो र आमाको सधवा खुसी बोकेको पाखाको गुँरासको रंगमा रहेको अर्थगाम्भीर्यले कविता ओजस्वी बन्न पुगेको छ । द्वन्द्व तथा बाध्यताको प्रवासी पीडालाई यी सजीव बिम्बमा पस्किएका छन् कविले । आम नेपालीको भोगाइलाई थोरै शब्दमा मीठो गरी वर्णन गर्न सफल छन् मन्जिल ।

त्यस्तै अर्को चर्चित कविता "दुस्मन" मा मानिसहरूका बीचमा रहने वैमनस्यलाई देखाइएको छ । यहाँ त दुस्मन पनि छिमेकी वा सँधियार जस्तो देखिन्छ र छिमेकीसँग धेरै सामीप्य हुँदा अतिपरिचयजन्य अनादर हुन्छ मान्छेमा र दुस्मनी पलाइरहेको हुन्छ । त्यसैले होला बाइबलमा पनि "छिमेकीलाई माया गर" भनेको । अनि भगवान् बुद्धले रागभन्दा द्वेष प्रबल हुन्छ किनकि द्वेषले मनमा दह्रो ठाउँ जमाउँछ भन्नुभएको छ । वास्तवमा व्यक्तिले दुस्मनका बारेमा धेरै सोचिरहेको हुन्छ, साथीको बारेमा भन्दा !

"कतै कोही छैन
जसले ...
मबारे यतिबिघ्न सोचोस्
मलाई यतिबिघ्न सम्झोस्"

सत्य छन् यी पंक्तिहरू ।

अनि "ल्याम्प-पोस्ट" कविताले उपेक्षितहरूको बारेमा भावुक वर्णन गरेको छ । दिनमा कसैले वास्ता नगर्ने र रातमा महत्त्व देखिने ल्याम्प-पोस्टले निष्ठुर समाजमा एक्लै भौंतारिने व्यक्तिको प्रतिनिधित्व गर्दछ ।

पहिरोको बिम्ब धेरैजसो कवितामा पाइन्छन् । "पहाड र पहिरो" कविताको अन्तिम अनुच्छेद - "जिन्दगी अरूको ढुङ्गाले भन्दा आफ्नै सिसाले ज्यादा चर्कंदो रहेछ
म संवेदनको एक सिसमहल
भत्कने पेसा गरेर बाँच्दै आएको छु अचेल
जुन दिनदेखि म पहिरो जान के थालेको थिएँ"
- ले कवि हुनुको संवेदनालाई मीठो गरी पस्केको छ ।

अन्य कविता पनि जानदार छन् । म त विभोर भएर यी कविता प्राय: पढिरहेकै हुन्छु अचेल !