Monday, October 29, 2012

Sharada Sharma's "Taap"

शारदा शर्माको उपन्यास “ताप” पढिसिध्याएँ । नेपालीमा दार्शनिक उपन्यास कमै लेखिएका छन् र भएका पनि उल्लेखनीय छैनन् तर यो उपन्यासले त्यो रिक्ततालाई पूर्ण गर्ने जमर्को गरेको छ । यसमा धेरै कथावाचकले आफ्ना जीवन अनुभव, विशेषगरी आध्यात्मिक तापले दिएका अनुभव, को बेलीविस्तार लगाएका छन् । भैरवनाथ गणमा सेनाद्वारा अकारण यातना दिइएकी सुजाता; राणाशाही परिवारका कुरूपता, वर्गीय भिन्नता भएका श्रीमान्सँगको सम्बन्ध टुट
ेबाट तथा छोरीको कोपभाजन हुनुपरेर व्यथित चन्द्रिका (सुजाताकी आमा); सेनाको अत्याचारका कारण माओवादी भएको मुक्ति; चन्द्रिकाको साथी यमन; कैवल्य आश्रमका गुरु तथा उनकी पत्नीलगायतका कथावाचकले उपन्यासका घटनाक्रमलाई अघि बढाएका छन् । उपन्यासको बढी भाग चाहिँ चन्द्रिकाले ओगटेकी छिन् । बौद्ध धर्मका अनेकौं आयाम, बाउल सम्प्रदायका आध्यात्मिक अभ्यासका बारेमा उपन्यासमा चर्चा भएको छ । चन्द्रिका र सुजाता दुवै विद्रोही प्रकृतिका नारीवादी चेतनाका महिला हुन्छन् जसको टक्कर भौतिक र आध्यात्मिक क्षेत्र दुवैतिरमा पुरुषसँग पर्छ । उनीहरूका तीखा र जायज प्रश्नको उत्तर दिन धर्मगुरुहरू असमर्थ हुन्छन् । उनीहरूले खोजेको उत्तर तन्त्रले मात्र दिनसक्छ जस्तो लाग्छ मलाई त । जे होस्, उनीहरूका दार्शनिक उद्गारले उपन्यास गरिमामय बनेको छ । जीवन भोगाइका यथार्थमा समेत दार्शनिकता हुन्छ जसलाई यी पात्रमार्फत उपन्यासकारले बयान गरेकी छिन् । उपन्यासको भाषामा ओज छ र शैली पनि ठीकै छ । तर केही घटनाक्रमको तारतम्य नमिलेको जस्तो लाग्छ । कतिपय ठाउँमा भाषिक अशुद्धता र मुद्राराक्षस भेटिन्छन् । तीनवटा तापमा आधिदैविक, आधिभौतिक र आध्यात्मिक ताप हुनुपर्नेमा “आदि” प्रयोग गरिएको छ जसले अनर्थ गर्छ । भाषा सम्पादकले अलि मेहनत गरेजस्तो लागेन । अनि विषय सम्पादकको अभाव टड्कारो देखिन्छ । मुक्ति भन्ने पात्र त्यति दह्रो लागेन र उसको अन्त्य पनि मन परेन । भैरवनाथ गणमा सुजाताले आफ्नो नाम ढाँटेको कन्भिन्सिङ लागेन । तर पात्र स्थापना गर्न चाहिँ शर्मा माहिर रहिछन् । जस्तोसुकै सानो पात्रको पनि मसिनो वर्णन गरेकी छिन् उनले । बाह्य प्रकृति तथा मानवनिर्मित वस्तुका सार्थ पात्रको मनोदशालाई कवित्वपूर्ण वर्णन गर्नसक्ने शर्माको कलाको तारिफ गर्नैपर्छ । संवाद भने बोझिल छन् कतै, कतै यथार्थपरक पनि छन् । पुरुषको परुष मनोवृत्तिलाई सफलतापूर्वक देखाइएको छ । उपन्यासमा नारीवादी स्वर मुखर छ । उपन्यास केही कमीकमजोरीका बाबजुद सशक्त छ । एकचाटि पढ्नैपर्ने खालको छ । तर अलि बौद्धिक हुनाले जोकसैले मन नपराउन सक्छन् । (“सकस” र यो उपन्यास सँगसँगैजसो निस्केका र तिनका विषय तथा शैलीमा पनि समानता रहेको जस्तो लाग्यो । द्वन्द्वका केही प्रतिनिधिमूलक घटनामध्येको भैरवनाथ गण अध्यायलाई दुवै उपन्यासमा महत्व दिइएको छ ।)

Jagadish Ghimire's "Sakas"

जगदीश घिमिरेको नयाँ उपन्यास “सकस” पढिसिध्याएँ । तीनजना कथावाचकका माध्यमले आधुनिक नेपालका प्रमुख राजनीतिक र ऐतिहासिक घटनाक्रमको विवरण प्रस्तुत गरिएको यो उपन्यासमा औपन्यासिकताभन्दा बढी उन्मुक्त आलोचनात्मक टिप्पणी बढी हावी भएको पाइन्छ । पृथ्वीनारायण शाहले एकीकरण गरेको नेपालमा उनीपछिका शासकले ल्याएको भाँडभैलोको वर्णन गरेर घिमिरेले सबै (राज) नेता र राजनीतिक दलको हुर्मत लिएका छन् । सामान्य मान्छेका लागि
 नेपाल नर्कभन्दा कम नभएको अनि नेताले चाहिँ बेस्सरी लुटेको विवरण प्रस्तुत गरिएको छ । नेपाली जनताले जतिखेर पनि भनिरहने कुरालाई यो उपन्यासमा विषय बनाइएको छ । इतिहासका खास घटनामा केही कल्पनाको रंग चढाएर हल्का साहित्यिक पुट दिन खोजिएको भएपनि यो उपन्यासमा वस्तुतः टिप्पणी नै बढी छ । द्वन्द्वकालमा माओवादी तथा सेनाबाट प्रताडित अनि द्वन्द्वोत्तर समयमा मधेशवादीबाट पीडित बनाइएको शरद, बलात्कारपीडित उसकी श्रीमती कुमारी र राजनीतिक विचलन तथा सन्तानबाट पीडित उनीहरूलाई आश्रय दिने जीबा (हरिवंश) ले कथाका क्रम जोडेका छन् । पौराणिक शैली अपनाइएको छ । कथा र उपकथाका सञ्जाल र “अमुक उवाच” भनेर कुनै पात्रले पुराना कुरा सुनाउने शैली रमाइलो लाग्यो । संस्कृतका महाकाव्यका प्रसंग बीचबीचमा घुसाएर लालित्य थपिएको छ । भाषामा मीठास छ र हास्यचेत कायम राखिएको छ । भाषिक शुद्धता कायम छ, कतैकतै मात्र चिप्लिएको देखिन्छ । उपन्यास पढ्दा कहीँ पनि बोर लाग्दैन किनकि इतिहासका रोज्जा रमाइला प्रसंगलाई लेखकले प्रस्तुत गरेका छन् । तर केही ठाउँमा भने कोरा टिप्पणी छन् जसले अलिक रसभंग गर्छन् । सपनाको बिम्ब मोटिफका रूपमा आएको छ । सपना देखाएर युद्धबाट फाइदा उठाउने नारावादी नेताप्रति लेखकले तीखो प्रहार गरेका छन् । विदेशीको इसारामा चलेर नेपाली समाजको हार्मोनीमा धावा बोल्ने एनजिओ र आइएनजिओमाथि पनि निर्मम आक्रमण गरेका छन् उनले । अन्त्यमा आशावादी स्वर पनि गुञ्जिएको छ उपन्यासमा । तैपनि लेखकले ठाडो टिप्पणी गर्नतर्फ नलागेको भए उपन्यास अझै मीठासयुक्त हुनसक्थ्यो भन्ने चाहिँ लागिरह्यो मलाई । यसका बाबजुद मलाई उपन्यास मन पर्यो र यसको प्रकाशन स्वागतयोग्य मानेँ ।